مواد دخانی یا مواد مخدر؟ مسأله این است / آسیب‌شناسی نظام سیاستگذاری‌ اجتماعی در کهگیلویه و بویراحمد / هم نرخ مرگ و میر و هم نرخ فراگیری دخانیات بیشتر از مواد مخدر است / سیگاری‌ها سه برابر بیشتر از معتادان به مواد مخدر جان خود را از دست می‌دهند (+ پیشنهاد کبنانیوز)

کبنا ؛هر چند تأکید اصلی نظام سیاستگذاری در ایران، مبارزه با مواد مخدر است، اما آمارها نشان می‌دهد هم فراگیری و هم نرخ مرگ و میر بر اثر مصرف دخانیات بیشتر است. بنابراین پیشنها می‌شود اصلاحاتی در سیاستگذاری‌های این حوزه انجام شود.
به گزارش کبنا، وضعیتی که با ارزش‌های شمار زیادی از مردم یک منطقه مخالف باشد و مردم و مسئولین در مورد آن صحبت کنند و در پی راهی برای کاهش آن باشند را مسأله اجتماعی می‌گویند. هر چند به صورت علمی، بین مسئله اجتماعی و آسیب اجتماعی تفاوت‌هایی وجود دارد، اما نهادهای رسمی معمولاً بین این دو تمایزی قائل نمی‌شوند. اکثر اوقات مسائل اجتماعی را به‌عنوان آسیب مطرح می‌کنند و مفهوم آسیب را هم به صورت متمایز مورد نظر قرار نمی‌دهند. این در حالی است که برخی از مسائل اجتماعی آسیب و برخی دیگر آسیب نیستند. اما به هر حال ما در این‌جا وارد بحث‌های علمی نمی‌شویم و همان اصطلاح آسیب اجتماعی را مد نظر قرار می‌دهیم.
آسیب‌های اجتماعی به دسته‌ای از نابسامانی‌ها و ناهنجاری‌های رفتاری افراد یک جامعه چه به‌صورت فردی و یا جمعی گفته می‌شوند که ریشه در بی‌نظمی‌ها، کژ کارکردی‌های پدیده‌های اجتماعی و پیامدهای نامطلوب آن‌ها دارد. این آسیب‌ها اغلب باعث رنجش روانی، جسمی و مادی اقشار خاص و آسیب‌پذیر جامعه می‌شوند. با این تعریف می‌توان آسیب‌های اجتماعی دانش آموزان، فضای مجازی، بزهکاری، اعتیاد، طلاق، اعتیاد، بیکاری، خودکشی، فضای مجازی و آسیب‌های اجتماعی نوجوانان را از یکدیگر تمیز داد.
به هر حال انواع متعددی از آسیب‌های اجتماعی وجود دارد؛ استان کهگیلویه و بویراحمد نیز در بسیاری از این آسیب‌ها وضعیت مطلوبی ندارد.
گزارش وضعیت استان کهگیلویه و بویراحمد در مورد هر کدام از این آسیب‌ها یادداشت جداگانه‌ای را می‌طلبد. ازاین‌رو در این یادداشت تنها به یکی از آنها یعنی اعتیاد می‌پردازیم. در گزارش‌های بعدی به وضعیت آسیب‌هایی همچون خودکشی، طلاق، نزاع، بیکاری و ... خواهیم پرداخت.
بر اساس آخرین طرح شیوع‌شناسی اعتیاد، درصد معتادین استان کهگیلویه و بویراحمد در جمعیت بین ۱۵ تا ۶۴ سال حدود ۲.۳ درصد است که عددی بالغ بر ۱۲ هزار نفر را نشان می‌دهد و از این تعداد پنج درصد یعنی ۶۰۰ نفر زن و مابقی (11 هزار و 400 نفر) مرد هستند. مطابق با آمار ۱/۱ درصد دانش آموزان استان یک‌بار تجربه استفاده از مواد مخدر را دارند. ۱۸درصد جامعه کارگری استان نیز اعتیاد دارند. بیشترین سن  مبتلایان به اعتیاد در استان نیز در بازه سنی ۲۵ تا ۴۰ سالگی قرار دارد، اما سن اعتیاد به مواد مخدر در این استان در حال کاهش است.
آمارهایی که در بالا عنوان شد مربوط به سال 1402 هستند. نگاهی به وضعیت اعتیاد در گذشته می‌تواند روند اعتیاد در استان را نشان دهد. هفت سال پیش یعنی در سال 1395، بر اساس گزارش دبیر ستاد مبارزه با مواد مخدر استان، با حدود ۷ هزار و ۵۰۰ معتاد در استان، نرخ شیوع اعتیاد در کهگیلویه و بویراحمد ۱.۰۸ درصد بود. همین مسئول، یک سال پیش از آن یعنی در سال 1394، تعداد معتادان استان را هفت هزار و 300 نفر عنوان کرده بود. یعنی در عرض یک سال، حدود 200 نفر به این آمار افزوده شده است. از سوی دیگر، در فاصله هفت سال یعنی از سال 1395 تا 1402، تعداد معتادان استان چهار هزار و 500 نفر افزایش یافته است؛ یعنی میانگین افزایش سالیانه، حدود 640 نفر است. شاید برخی افزایش تعداد معتادان را ناشی از افزایش جمعیت بدانند. اما درصد معتادان استان که بر اساس نسبت تعداد معتادان به جمعیت محاسبه می‌شود هم افزایشی است؛ در سال 1395 بر اساس آمار اعلامی ستاد مبارزه با مواد مخدر استان، 1.08 درصد از جمعیت استان معتاد بودند اما در سال 1402 این آمار به 2.3 درصد افزایش یافته است؛ یعنی فارغ از افزایش جمعیت، رشد معتادان نیز افزایش یافته است.
عوامل متعددی می‌توانند در افزایش نرخ اعتیاد تأثیر داشته باشند. می‌توان سه دسته عامل را در این زمینه از یکدیگر متمایز کرد؛ عوامل فردی (فقر معنوی، افسردگی، بیماری، لذت جویی، عدم اعتماد به نفس، استقلال‌طلبی، عدم رشد شخصیت و ناامیدی)؛ عوامل خانوادگی (اعتیاد یک یا چند نفر از اعضای خانواده) و عوامل اجتماعی (فقر محیط مدرسه و دانشگاه، دوستان، تفریحات ناسالم، بیکاری، عدم مقبولیت اجتماعی، رشد جمعیت و مهاجرت).
در تحقیقات مختلفی نسبت به این علل و عوامل اشاره شده است. اما یکی از خلأهایی که در گزارش‌ها و تحقیقات مختلف جایش خالی است، گفتمان سیاستگذاری اعتیاد در ایران است. در طول دهه‌های گذشته تلاش‌های زیادی برای کاهش اعتیاد صورت گرفته، اما هیچکدام به‌طور کامل نتیجه‌بخش نبوده‌اند. به‌عنوان یک پیشنهاد می‌توان در مورد اصلاح‌ سیاست‌گذاری مبارزه با اعتیاد اصلاحاتی انجام داد. در گفتمان سیاستگذاری دولت، اعتیاد به مواد مخدر یک مسأله اجتماعی است، اما مصرف دخانیات مسأله چندان جدی‌ای در نظر گرفته نمی‌شود. این در حالی است که مصرف دخانیات دروازه ورود به دنیای اعتیاد است.
شاید بسیاری، در نگاه نخست، اعتیاد به مواد مخدر را بسیار مهمتر از اعتیاد به دخانیات در نظر بگیرند؛ اتفاقاً سیاست‌های دولت در ستاد مبارزه با مواد مخدر نیز بر همین اساس است. اما بر اساس برخی شاخص‌ها آسیب اعتیاد به دخانیات بیشتر از مواد مخدر است. یکی از این شاخص‌ها نرخ مرگ و میر معتادان است. در کشور حدود پنج میلیون معتاد وجود دارد که سالانه حدود چهار هزار نفر از آنها بر اثر سوئمصرف مواد جان خود را از دست می‌دهند. یعنی از هر هزار و 250 نفر معتاد به مواد مخدر، یک نفر از آنها سالانه بر اثر مصرف مواد می‌میرد. حال نگاهی به آمار اعتیاد به دخانیات بیندازیم. مصرف سالانه سیگار در ایران بین ۷۳ میلیارد تا ۸۰ میلیارد نخ است؛ یعنی اگر بر کل جمعیت ایرانی‌ها تقسیم شود، سهم هر ایرانی سالانه حدود ۸۶۰ نخ سیگار است. بر اساس آخرین آمارهای اعلام‌شده از سوی وزارت بهداشت، ۲۵.۸۸ درصد مردان و ۴.۴۴ درصد زنان ایرانی مصرف‌کننده دخانیات هستند؛ یعنی به طور متوسط ۱۴ درصد گروه سنی بالای ۱۸ سال انواع محصولات دخانی را مصرف می‌کنند. اما به طور کلی حدود 20 درصد از جمعیت کشور تنباکو و مواد دخانی مصرف می‌کنند. یعنی از جمعیت 80 میلیون نفری حدود 16 میلیون نفر. حال از این جمعیت سالانه 50 هزار نفر جان خود را بر اثر مصرف سیگار از دست می‌دهند. یعنی از هر 320 نفر یک نفر بر اثر مصرف سیگار می‌میرد. این در حالی است که از هر هزار و 250 نفر یم نفر بر اثر اعتیاد به مواد مخدر جانش را از دست می‌دهد؛ یک حساب سرانگشتی به ما نشان می‌دهد آمار مرگ و میر بر اثر دخانیات تقریباً سه برابر مرگ و میر بر اثر مواد مخدر است.
این آمارها کشوری هستند؛ مطمئناً به طور کلی استان‌های کشور نیز از همین الگو پیروی می‌کنند. بنابراین می‌توان این الگو را به کهگیلویه و بویراحمد نیز تعمیم داد و گفت آمار مرگ و میر بر اثر دخانیات در این استان، سه برابر مرگ و میر بر اثر مواد مخدر است.
حالا با توجه به تحلیل‌های بالا می‌توان گفت پیشنهاد داد سیاستگذاران رویکردشان را از تمرکز بر مواد مخدر به تمرکز بر دخانیات تغییر دهند. چرا هم پیامدهای بیشتری به دنبال دارد و هم خود از عوامل زمینه‌ساز اعتیاد به مواد مخدر است. ستاد مبارزه با مواد مخدر استان کهگیلویه و بویراحمد، می‌تواند به‌عنوان پایلوت، اصلاحاتی در این زمینه انجام دهد.
این گزارش با هدف اصلاح برخی رویه‌ها و فرایندهای نادرست نوشته شده است. کبنا نیوز آمادگی درج جوابیه مسئولین مربوطه را دارد.