کبنانیوز - واکنش دکتر محمدتقی منصوری‌کیا به حواشی سریال سو و شون؛ سندرم قومیت‌آزاری هنری!

واکنش دکتر محمدتقی منصوری‌کیا به حواشی سریال سو و شون؛ سندرم قومیت‌آزاری هنری!

با توجه به پخش تصاویری در سریال سووشون در روزهای اخیر که سبب اعتراضات مردمی خصوصاً در مناطق لرنشین کشور شد. مصاحبه‌ای با آقای دکتر محمد تقی منصوری‌کیا کنشگر اجتماعی و فعال رسانه‌ای داشته‌ایم. که توجه شما را به مطالعه آن جلب می‌کنیم.

با سلام، اجازه دهید سوال اول را این‌گونه طرح کنیم. مگر نه این‌که عرصه هنری محل ارائه نظرات و دیدگاه‌های مختلف نسبت به پدیده‌ها و موضوعات تاریخی، سیاسی اجتماعی و... است؟ پس چرا حساسیت نسبت موضوعات قومی در ایران زیاد است؟
بنده هم عرض سلام دارم. در جوامع بشری حساسیت روی مسائل ملی، مذهبی، قومی و زبانی امری طبیعی است. این‌که ارزش‌گذاری حساسیت با چه معیارهایی صورت گیرد و چگونه عملیاتی گردد مهم است. حدود و ثغور و دامنه واکنش‌ها به کنش‌های مسبب تحریک این حساسیت‌ها جای بررسی و تأمل دارد.
اگر کنش‌هایی که در موضوعات اقوام ایجاد می‌شوند در محدوده‌ای مطلوب و منطقی باشند بعید است واکنش‌های مردمی شدید یا بغرنج باشد.
حساسیت مردم نسبت به موضوعات قومی در ایران از پختگی و درایت این مردمان و چند هزار سال تمدن فاخر ریشه گرفته و به نظر بنده در محدوده‌ی انعطاف‌پذیر و اهل مدارا قرار می‌گیرد.
مشکل از مردم نیست بلکه مشکل از آزاری است که بعضاً دانسته یا نادانسته در آثار هنری برون‌داد دارد و موجب دلخوری مردم می‌گردد.
منظورتان از محدوده‌ی انعطاف‌پذیر و اهل مدارا چیست؟
توجه کنید! اگر در یک اثر هنری فیلم، تئاتر، سریال، نقاشی یا هر عنوان دیگر، یکی از اقوام ایرانی مورد آزار یا تمسخر قرار گیرد، سایر اقوام ایرانی نیز دلخور می‌شوند. به عنوان مثال در خوزستان که مجموعه‌ای نسبتاً کامل از همه اقوام ایرانی را در خود جای داده است، اگر مطلبی موجب رنجش اعراب خوزستان گردد، به احتمال قوی نارضایتی لرها را نیز به دنبال خواهدداشت. عکس این موضوع نیز صادق است. در عمل ممکن است درصد بیشتری از مردم یک قومیت نسبت به موضوعی هنری که سبب رنجش آن‌ها شده اعتراضی نمایند ولی همدلی سایر اقوام را نیز با خود دارند. البته موارد استثناء هم وجود دارد که نسبت به کلیت موضوع تغییر ایجاد نمی‌کند.
مردم ایران عموماً شوخ‌طبع هستند و مهمان‌نواز. اگر درست با آن‌ها صحبت شود و رفتار گردد بعید است دلخور شوند. یکی از پایه‌های مهمان‌نوازی و خونگرم بودن تعامل‌پذیری است که مردم ایران دارند. البته در همه حال، خطوط قرمزی وجود دارد که باید رعایت شوند! شوخی به‌جای خود جدی هم بجای خود.
مگر در همین سریال سووشون مطلب خیلی تندی گفته شد که سبب اعتراضات گردید؟ هنرمند از چگونه باید پیش‌بینی کند که احساسات مردم را جریحه‌دار خواهد کرد؟
هنرمند وظیفه دارد که متوجه بازخورد آثارش باشد و جلوگیری از تحریک احساسات پاک و شریف مردم نیز برایش مهم باشد. طبیعتاً آزادی بیان و خصوصاً بیان هنری یکی از دست‌آوردهای هر جامعه مدنی است. اما آزادی بیان به معنی هر چه دلم خواست بگویم با هر چه دلم خواست بسازم نیست! بنده در تعجب‌ام که چگونه فیلمنامه‌ها ممیزی می‌شوند و مطالب مختلف مورد برری قرار می‌گیرند ولی توهین به اقوام از زیر دست ممیزی‌ها به‌سادگی عبور می‌کند!
چگونه در سکانسی از این سریال مردمانی که لباس لری برتن ندارند، نه آهنگ‌شان لری است و نه مرام و و زبا نشان، لر تلقی شده‌اند؟!
این‌ها حداقل‌هایی است که یک هنرمند، کارگردان، فیلمنامه‌نویس، تهیه کننده و ... باید بداند.
هر چند وقت یکبار صدای اعتراض یکی از اقوام نسبت به یک اثر هنری شنیده می‌شود. واقعاً چگونه می‌شود از این اعترافات کاست؟
قبل از انقلاب در آثار هنری متعددی توهین به اقوام دیده می‌شد. به نظر من بعد از انقلاب این روند ادامه داشته و البته کاهشی بوده است. ما یک «سندرم قومیت آزاری هنری» در بخش بسیار کوچکی از فضای هنری کشورمان جاری و ساری داریم.
هر چند این بخش غیر متمرکز و کوچک است ولی نتیجه کارهایشان به شکل واضح اثرگذار است. علت آن تأثیر بسیار زیاد خبرها یا آثار با بار منفی نسبت به موضوعات مثبت هم چگال آن‌ها، و نیز تنوع و حجم زیاد تولیدات هنری در ایران است که منجر به تولید محتوای مثبت و منفی بیشتر می‌گردد. واقعاً بعضی از هنرمندان فکر می‌کنند هنر به آن‌ها اجازه می‌دهد که هر گونه که دلشان می‌خواهد و پسندشان است آثار هنری خلق کنند. این افراد به چنین تفکری اعتقاد دارند و خلاف آن را نقض آزادی بیان می‌دانند. اما افرادی که تعمداً دلشان می‌خواهد موجب رنجش یک قومیت شوند بخشی از این نحله فکری هستند. بدیهی است که نمی‌توان در مورد سریال سووشون قضاوت اینچنینی داشت چون شناخت کافی از عوامل تهیه کننده آن ندارم.
آینده این حساسیت‌ها را چگونه ارزیابی کنید؟
تا این لحظه در کارزارهای فضای مجازی نزدیک به ۳۰۰۰ نفر نارضایی خود را نسبت به سریال سووشون ثبت کرده‌اند و درخواست اصلاح یا توقف پخش آن را داشته‌اند. البته نزدیک بیش از سه برابر این تعداد خواهان ادامه سریال شده‌اند! نتیجه این‌که یک معذرت‌خواهی اتفاق افتاد و صحنه‌ای حذف شده و سریال ادامه پیدا می‌کند!
این دقیقاً غلط‌ترین کار ممکن است! چون همواره چنین سوژه‌هایی تکرار‌پذیر بوده و هستند. برخورد و اقدام هنرمند در خلق آثار خود باید به گونه‌ای باشد که اگر در جایی فضای سکانسی بوی سخره‌، توهین و یا آزار قومی داشت بتواند ترجیحاً در همان سکانس و یا در همان قسمت از سریال پادزهر آن زهر را به بیننده ارائه دهد. این که اگر جایی فضای سکانسی بوی سخره، توهین و یا آزار قومی داشت بتواند ترجیحاً در همان سکانس و یا در همان قسمت از سریال پادزهر آن زهر را به بیننده ارائه دهد. هنرمند بهتر است چنین هنری داشته باشد و ارائه نماید.
تا زمانی که برخوردی قوی‌تر با آثار معیوب رخ ندهد ما با تکرار چنین صحنه‌هایی مواجه خواهیم بود.
ورای تبعات قانونی یا امنیتی قوم‌ستیزی در یک اثر هنری، ذبح امر اخلاقی چه می‌شود؟ اساساً هنر بدون رعایت اخلاقیات چه غایتی دارد؟
اخلاق، موضوع اخلاقی و احکام و محدوده اجرایی احکام اخلاقی موضوعات چالش برانگیز در علوم اجتماعی هستند.
موضوع حساس است. اندیشمندان، هنرمندان، منتقدین، حاکمیت و تمامی اقشار مردم، درون سه ضلعی «آزادی بیان»، «پذیرش فرهنگی نقد یا طنز» و «رعایت حریم اخلاقی و شأن فردی و جمعی» قرار می‌گیرند. می‌شود اضلاع دیگری نیز تعریف کرد. از نظر بعضی از هنرمندان این هنر است که توسط جزم‌اندیشان ذبح می‌شود! شاید جامعه ما (که هنرمندان هم بخشی از آن هستند) بین طیف‌های گسترده‌ای با پس‌زمینه‌های فکری مدرنیته، روشنفکری، غرب دوستی یا غرب پرستی و بر خلاف آن سنت‌گرایی خصوصا برپایه تعصبات ملی یا مذهبی و...‌ قرار داشته و اخلاقیات در هر گروه فکری، عقیدتی معانی متفاوتی را در اذهان متبلور می‌سازد. البته برآیند نحله های فکری در جامعه ما ببیشتر به اخلاقیات سنتی گرایش دارد. می‌دانم دسته‌بندی‌ام اصلاً دقیق نیست ولی سایه‌وار گویاست‌! امر اخلاقی برای امثال من و شما با دوستان گروه اول تفاوت ماهوی دارد. عدم رعایت اخلاقیات (به مفهوم آن‌چه غاطبه مردم پذیرفته‌اند) در هنر، خصوصاً در سطح گسترده، سبب هرج و مرج اجتماعی و وقوع تحولات غیرقابل پیش‌بینی می‌گردد. خوشبختانه عمده‌ی تولیدات هنری در ایران چارچوب‌های اخلاقی را رعایت می‌کنند. البته باید به موارد نقض حساس بود. کما این‌که یکی از شاخصه‌های ایرانی بودن حفظ همین حساسیت‌هاست.
در سال 56 قانون دو ماده‌ای قانون مجازات تبلیغ تبعیض نژادی به تصویب مجلس شورا رسید. حفظ حقوق اقوام در قانون اساسی تقویم و تاکید شده است. در بعضی مواد قانونی مثل ماده ۶۰۹ و ۶۱۰ قانون مجازات اسلامی، توهین به اشخاص اعم از این‌که به‌طور خاص به اقوام و نژادها باشد، به‌عنوان جرم شناخته شده و مشمول مجازات شده است. مجازات‌ها می‌توانند سنگین و شامل حبس نیز باشند. ظاهراً قوانین کافی است ولی تطبیق دادن آن‌ها با مصادیق کار کیست؟ این‌که چه کسی شاکی قانونی (نه شاکی خیابانی یا صرفاً رسانه‌ای) است جای بررسی دارد. معمولاً شاکیان از طریق قانونی اقدام نمی‌کنند. مدعی‌العموم نیز بیشتر درگیر مسائل سیاسی یا اقتصادی و... است و این‌گونه مسائل فرهنگی کمتر مورد بررسی قرار می‌گیرد‌! سایر ارگان‌های نظارتی و امنیتی نیز معمولاً از کنار مسئله رد می‌شوند. هنرمندان معمولاً با یک معذرت‌خواهی موضوع را فیصله می‌دهند. آشکار است که چون قوانین مورد استفاده قرار نمی‌گیرند تابحال نتوانسته‌اند بازدارنده باشند. باید ضوابطی برای بارگذاری مسئولیت در ساختارهای مشخص برای استفاده از آن‌ها ایجاد نمود. مثلاً اگر تعداد معترضین در کارزارهای فضای مجازی به 500 نفر رسید، مدعی‌العموم مکلف به ورود به مسئله و استفاده از قوانین موجود باشد و...
اقلیم مورد نظر سریال سووشون، استان فارس است. نقطه‌ای که شاهد خدمات تاریخی قوم لر بوده است، نظری ندارید؟
دو چیز که کم‌کاری این موضوع را در سریال سووشون نشان می‌دهد اول اهمیت قوم لر در تاریخ استان فارس و نقش تاریخی آن‌ها در توسعه فرهنگ و هنر آن دیار کهن و وجود چهره‌های تاریخی فراوان در آن دیار است. دوم زمان پخش سریال که در کنار جنگ ۱۲ روزه تحصیلی و جانفشانی حداکثری این قوم در کنار سایر دلاوران ایرانی رخ داد. توجه گردد که کریم خان به‌جای این‌که شهرهایی چون نور‌آباد، یاسوج، ایذه، خرم آباد و یا ملایر را پایتخت کند، شیراز را پایتخت خود قرار داد و به عمران و آبادانی آن پرداخت. اگر او صرفاً از دریچه قومی به موضوع نگاه می‌کرد پایتخت را تغییر می‌داد ولی مصالح ملی را بر منافع قبیله‌ای ترجیح داد.
با این وجود در زمان رضاخان، خرم آباد و اطراف یاسوج، اولین نقاط کشور بودند که توسط هواپیماهای تازه خریداری شده ایرانی بمباران شدند.
خب اگر از دریچه چنین مردمانی به سکانس سریال سووشون بنگرید نمی‌توان صرفاً سخاوت‌مندانه از موضوع بگذرید بلکه صادقانه خواهید گفت: اهالی محترم حوزه هنر، قانون و امنیت اجتماعی! لطفاً فکری به‌حال سندرم قومیت‌آزاری هنری بکنید. با لوایح قانونی، ممیزی، برخوردهای قاطع تر و یا هرآن‌چه خود بهتر می‌دانید.