دریافت لینک صفحه با کد QR
از قائم مقام رهبری تا درگذشت در تنهایی
فراز و فرود آیت‌الله منتظری در سه پرده
2 دی 1403 ساعت 1:03
آیت‌الله منتظری اوایل سال ۶۸ و تنها دو ماه پیش از رحلت امام خمینی از جایگاه قائم مقام رهبری عزل شد. شواهد نشان می‌دهد که در فاصله سال‌های ۶۶ تا ۶۸ اتفاقات مختلفی از جمله پرونده سیدمهدی هاشمی و اعدام زندانیان در تابستان ۱۳۶۷ که بعد‌ها فایل صوتی مربوط به آن منتشر شد، اختلاف و فاصله میان آیت‌الله منتظری و امام بیشتر می‌شد.
آیت‌الله حسینعلی منتظری یکی از شخصیت‌های شناخته‌شده تاریخ معاصر ایران است. یکی از مبارزان قدیمی نهضت امام خمینی (ره) که ۱۵ سال از درگذشت او می‌گذرد و در تمام این سال‌ها، پرداخت‌ها به ایشان ناشی از حب و بغض بوده و روایتی عادلانه و بی‌طرف از زندگی او ارائه نمی‌شود. حسینعلی منتظری زندگی پرفرازونشیبی داشت. او روزی قائم‌مقام رهبری بود، اما توسط امام خمینی (ره) از این جایگاه کنار گذاشته شد، دست آخر نیز سال ۱۳۸۸ درگذشت و تشییعی پرجمعیت داشت.
به گزارش کبنا، نام آیت‌الله منتظری با چند واقعه گره خورده است. وقایعی مانند دستگیری و اعدام سیدمهدی هاشمی از فرماندهان وقت سپاه، اعدام اعضای سازمان منافقین پس از عملیات مرصاد در زندان‌ها، سخنرانی‌های اعتراضی در دهه هفتاد و در نهایت حوادث سال ۱۳۸۸.
پرده اول؛ از زندان تا قائم‌مقامی
مبارزه تا آزادی
آیت‌الله منتظری یکی از چهره‌های شناخته شده نهضت اسلامی برای مبارزان و البته دستگاه امنیتی حکومت شاه بود. او از سال ۱۳۴۵ که برای اولین بار دستگیر شد تا آبان ۱۳۵۷ که همراه با دیگر زندانیان سیاسی از زندان آزاد شد، بار‌ها بازداشت، زندان و تبعید را تجربه کرد. مسجد سلیمان، نجف‌آباد، طبس، خلخال و سقز شهر‌هایی هستند که منتظری تبعید خود را در آنها گذارند. او در سال ۱۳۵۴ از آخرین تبعیدگاه خود یعنی سقز در کردستان، به زندان اوین منتقل و ۶ ماه بعد در دادگاه نظامی به ۱۰ سال حبس محکوم شد. حکمی که در نهایت تنها مجبور به تحمل سه سال از آن شد که آبان ۵۷ و موعد آزادی زندانیان سیاسی از زندان‌های رژیم شاه رسید.
دوره ۱۵ ساله زندگی آیت‌الله منتظری از ۱۳۴۲ و آغاز نهضت امام خمینی تا پیروزی انقلاب اسلامی ایران در ۱۳۵۷ که بخشی از آن را مرور کردیم، وجه دیگری نیز دارد و آن فعالیت‌های او در این دوران است. با مرور زندگینامه‌های منتشر شده از منتظری می‌توانیم اهم فعالیت‌های او در کنار دیگران مبارزان و چهره‌های برجسته نهضت را در این موارد خلاصه کنیم: سخنرانی، تهیه و تنظیم اعلامیه‌های سیاسی در مسیر نهضت، تهیه جزوات آموزشی، تلاش برای تثبیت مرجعیت آیت‌الله خمینی پس درگذشت آیت‌الله‌العظمی بروجردی (۱۳۴۲)، برپایی تشکیلات در نقاط مختلف، کمک‌های مالی به گروه‌های مبارز و حمایت از خانواده‌های زندانیان سیاسی.
پس از پیروزی
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، آیت‌الله منتظری یکی از شخصیت‌های تراز اول جمهوری اسلامی پس از امام خمینی (ره) محسوب می‌شود. او که پیش از انقلاب و در دوران تبعید امام، نماینده و وکیل ایشان بود در دوران پایه‌گذاری حکومت جدید نقش بسزایی ایفا می‌کرد. او پس از درگذشت آیت‌الله سیدمحمود طالقانی به عنوان امام جمعه تهران منصوب شد و در انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسی با رای مردم تهران به این مجلس راه یافت و رئیس آن مجلس شد.
در این دوران مهم‌ترین اموری که از سوی امام به آیت‌الله منتظری تفویض شد، به این شرح بود: تعیین اعضای شورای عالی قضایی، احراز مقام اجتهاد و صلاحیت و نصب قضات (یا تائید اشخاص منتخب آیت‌الله منتظری)، ارجاع به فتوای فقهی آیت‌الله منتظری در مسائلی مانند تعزیرات و افساد فی الارض، تعیین نمایندگی ولی فقیه در سپاه و دانشگاه‌ها، پاسخ به مسائل پاسداران، نمایندگان مجلس، مسئولان و .... در سال‌های پس از انقلاب پس از انقلاب، با پیشنهاد آیت‌الله منتظری و تائید امام خمینی، نهاد‌هایی مانند شورای مدیریت حوزه و ستاد اصلاح امور زندان‌ها تاسیس شد.
انتخاب به عنوان قائم‌مقام
شرایط جسمی امام خمینی هرچند در سال‌های منتهی به درگذشت ایشان رو به وخامت گذاشت و مردم نسبت به آن آگاه شدند، اما مسئله‌ای بود که سران کشور پس از انقلاب را نگران کرده بود. در نهایت سال ۱۳۶۴ بود که مجلس خبرگان رهبری آیت‌الله منتظری را با توجه به جایگاهی که داشت، به عنوان قائم‌مقام رهبری انتخاب کرد. انتخابی که از ابتدا با مخالفت امام مواجه شد:
«طرح موضوعِ قائم مقامی آیت‌الله منتظری در خبرگان، بدون مشورت با امام و برخلاف رضایت ایشان صورت گرفته است. وقتی که در جلسه ۲۶ تیرماهِ ۱۳۶۴، مجلس خبرگان طرح تعیین قائم مقام برای رهبری را به تصویب رساند و آیت‌الله منتظری را مصداق این عنوان تشخیص داد، «بعضی خبرگان همین طرح را بدون قید [تعیین مصداق]، امضا کردند. ولی چند نفر آن را با اضافه قید «معظم‌له مصداق قسمت اول اصل ۱۰۷ می‌باشد»، امضا کردند». این موضوع نشان می‌دهد که بزرگانی در مجلس خبرگان، انتخاب ایشان را به صلاح نمی‌دانسته‌اند. نکته جالب آنکه بعد از این انتخاب، «خبرگان در پایان همین اجلاس خدمت امام رسیدند و حضرت امام برای آنان سخنرانی کرد، ولی در رابطه با انتخاب آقای منتظری نفیاً و اثباتاً سخنی نداشت». بی‌اعتنایی امام، پیام روشنی برای فعالان و صحنه‌گردانانِ ماجرای قائم مقامی داشته و نشان از ناراحتی ایشان از این ماجرا دارد.
آیت‌الله امینی، همشهری و دوست دیرین آیت‌الله منتظری، با تحلیل ماجرای انتخابِ آقای منتظری، از عدم مشورت خبرگان با امام در این موضوعِ مهم پرده برمی‌دارند و به این مهم اشاره دارند که «شاید خبرگان با این همه دقت و کنجکاوی از یک امر غفلت کرده باشند، و آن مشورت و استجازه از امام خمینی (ره) بود. باید در این مسئله بسیار حیاتی و مهم که از بزرگ‌ترین مسائل نظام اسلامی و مربوط به شخص حضرت امام بود، قبل از انجام عمل مشورت می‌شد، چنانکه خود امام بعداً در نامه‌اش به آقای منتظری نوشت: والله قسم من از ابتدا با انتخاب شما مخالف بودم...» (پژوهشکده تاریخ معاصر، ۱۳۹۶)
پرده دوم؛ گره خوردن با پرونده مهدی هاشمی
سید مهدی هاشمی یکی از چهره‌های مرموز تاریخ ایران پس از انقلاب است که اقداماتش به دوران شاهنشاهی برمی‌گردد. هاشمی از فرماندهان ارشد سپاه و مسئول واحد نهضت‌های آزادیبخش بود که سال ۱۳۶۵ دستگیر شد. آیت‌الله ری شهری وزیر وقت اطلاعات این موضوع را بار‌ها در قالب‌های مختلف از کتاب خاطرات سیاسی خود تا گفت‌و‌گو‌های تلویزیونی نقل کرده است:
«کشف موضوع با وزارت اطلاعات بود. ما هیچ علاقه‌ای به ورود به این مساله نداشتیم، اما مدیر ضد جاسوسی وزارت اطلاعات گزارشی به ما ارائه داد که از کشف یک خانه تیمی با امکانات بسیار پیشرفته، از جمله پودر سرطان‌زا حکایت داشت. در این گزارش این‌طور آمده بود که این خانه مربوط به سید مهدی هاشمی و نهضت‌هاست و ما از این موضوع نگران هستیم که اگر برخورد کنیم و اقدام به تخلیه این خانه نماییم، آیت‌الله منتظری واکنش منفی نشان دهند. این در واقع سرنخ موضوع پرونده سید مهدی هاشمی بود.
ما برای اینکه با پشتوانه قوی جلو برویم، موضوع را با امام در میان گذاشتیم و از ایشان سوال کردیم که آیا اجازه می‌دهیم اقدامات لازم را انجام دهیم یا خیر. امام فرمودند جلو بروید و ببینید ماجرا چیست. ما تصور می‌کردیم آقای منتظری در این موضوع با ما همراه شوند و در جهت رسیدگی به اقدامات غیرقانونی این افراد با ما همکاری داشته باشند. در پرانتز باید بگویم که قبل از مطرح شدن این موضوع، وقتی از امام راجع به پرونده قتل‌های مهدی هاشمی در قبل از انقلاب و رسیدگی به آن سوال کردم، ایشان جواب روشن و قاطعی به ما ندادند. وقتی پرونده این افراد را در اصفهان مطالعه کردم پرونده خیلی روشن است و این افراد به دلیل همکاری‌هایی که با ساواک داشته‌اند، فقط مدتی زندانی شده‌اند و اقدامی روی پرونده قتل‌های آنها انجام نشده است.
کد مطلب: 494127